Vertaald door Nikki Greveling

"Ryder Bergman is misschien een klootzak, maar hij is wel een klootzak met manieren"

Jij en ik is een prachtig verhaal. Willa en Ryder vormen een van mijn favoriete koppels. Ik hou zo ontzettend veel van die twee. Maar ik moest vanbinnen wel een beetje huilen van de vele (validistische) vertaalfouten. Ik miste op zo veel plekken nuance. Regelmatig dingen die misgingen die makkelijk op internet te vinden zijn… Onnodige fouten dus.

Ik heb de vertaler hierover benaderd, maar helaas geen antwoord ontvangen. Gelukkig heeft de uitgeverij het wel opgepakt en zijn de fouten inmiddels aangepast in het e-book en zal het ook veranderd worden als er een herdruk van de paperback komt.

Content warning:

Het verhaal

Willa Sutter is een van de veelbelovendste spelers in het voetbalteam van de universiteit. Door haar sportverplichtingen mist ze soms colleges. Voor een lastig vak zegt de docent dat ze zijn aantekeningen voor de gemiste lessen kan krijgen, maar dat ze die even moet lenen van een medestudent genaamd Ryder Bergman.

Ryder heeft een wilde blonde baard en draagt een pet, waardoor zijn ogen bijna niet te zien zijn. Als Willa probeert hem aan te spreken, negeert hij haar. Willa kan het niet geloven. Wat denkt hij wel niet?
Zo ontsteekt een intense strijd tussen de twee, die alleen maar heviger wordt als ze ook nog eens verplicht moeten samenwerken aan een opdracht. Al snel wordt voor iedereen (behalve voor Willa en Ryder zelf) duidelijk dat haat en liefde dicht bij elkaar liggen.

Jij en ik is het eerste deel in de Bergman-broers-serie van Chloe Liese. Het twee deel, Het wachten waard, verschijnt in 2022. Alle delen zijn los van elkaar te lezen.

Mijn leeservaring

Ik heb helaas erg veel te bespreken en uit te leggen op het gebied van disability, maar voor ik daar mee begin wil ik een aantal dingen noemen die ik fantastisch vond (in random volgorde):

• Frenemies
• Dual POV
• Grote familie (en super liefdevol)
• He falls first
• Set in college
• Hij kookt
• Vertrouwen en goede communicatie (uiteindelijk)
• Zo. Veel. Respect.
• Therapie!!!
• Sport romance
• Vlotte schrijfstijl
• Trigger warning voor in het boek!
• Willa heeft geen filter en zegt wat ze denkt hardop
• Fantastische character arc van zowel Willa als Ryder
• Emotionele diepgang

Chloe heeft dit boek origineel in 2020 gepubliceerd. Maar na feedback van lezers bleek dat de representatie niet goed genoeg was. En goeie rep is voor Chloe erg belangrijk dus ze heeft het boek herschreven, met behulp van een authenticiteit lezer. Ik schrok een beetje toen ik zag dat de originele copyright voorin Jij en ik op 2020 stond. Maar de vertaling is gelukkig wel gebaseerd op de herschreven versie uit 2021.

Helaas werden in de vertaling validistische vertaalfouten gemaakt die de representatie niet ten goede kwamen...

Validistische vertaalfouten

Special needs

Ryder en Willa zijn bezig met hun businessplan. Ze willen een bedrijfsmodel opstellen met de focus op sportkleding, buitenactiviteiten “and sure, gear and training for different needs and abilities”. Maar dit is vertaald als “met special-needkinderen als doelgroep” en dat is absoluut niet oké!

De meeste disabled mensen hebben een hekel aan de term ‘special needs’. Het is een term die infantiliseert, distantieert en het legt nog meer stigma op de persoon met een handicap. Als iemand meer ondersteuning nodig heeft of iets op een andere manier moet doen is dat niet ‘speciaal’.  Die relaas creëert een wij-zij scheiding. “Met uitrusting en training, toegankelijk voor iedereen” was een betere vertaling geweest. Dan ligt de focus op gelijkheid in plaats van verdeeldheid.

Speciaal voor mensen met een handicap

Ryder en Willa hebben het over bergbeklimmen en dergelijke. Ryder wil graag een winkel openen waar hij uitrusting verkoopt en verhuurt. “Stock accessible gear too”, oftewel, hij wil ook toegankelijke uitrusting beschikbaar hebben. Dit werd vertaald als “ook speciaal voor mensen met een handicap”. Dit creëert weer een wij-zij mentaliteit. Het scheidt mensen in twee groepen. En dat is negatief.

Het had gewoon vertaald kunnen worden als  Toegankelijke uitrusting. Helemaal omdat toegankelijk de letterlijke vertaling van accessible is… Het betekent dat iets geschikt is voor iedereen, ongeacht hun mobiliteit of andersoortige handicap. (Net als rolstoel-toiletten tegenwoordig steeds vaker toegankelijk toilet heten. Want er zijn een hoop mensen die geen rolstoel gebruiken, maar wel baat hebben bij meer ruimte of een hoger toilet/steunbeugels.)

Manische intensiteit

Ja, daar is die weer. Helaas werd ook in deze vertaling het woord manisch onterecht gebruikt (zie ook mijn recensie van Zoek het uit, Chloe Brown) Maar in dit boek was het nog extremer…

“De emoties zwepen elkaar op tot manische intensiteit”, stond er in de Nederlandse vertaling. Willa wordt overweldigd door angst en zorgen, maar dat is niet wat manie is. Bij manie is iemand juist heel opgewekt en blij. Niet bruisend in de negatieve zin. Maar los daarvan, het is niet gepast om dit woord casual te gebruiken. Het is onderdeel van bipolaire stoornis, een serieuze aandoening. Door het woord casual te gebruiken creëer je nog meer stigma. En dat moeten we niet willen…

In de Engelse tekst stond “Emotions collide, intensifying into frantic energy”, dit had prima vertaald kunnen worden als “de emoties zwepen elkaar op tot een kolkende massa.”

Liplezen

Oké, dit is geen validistische vertaalfout, maar wel een fout die een verkeerd beeld schetst. Ryder kan (in de juiste omstandigheden) liplezen, maar dit is erg moeilijk. In de Nederlandse vertaling stond dat liplezen sowieso moeilijk is, helemaal als hij het combineerde met wat hij kon horen. En dat leek mij niet te kloppen. Hoezo zou het moeilijker worden als je het combineert met wat je kan horen? Het kan toch juist wat gaten opvullen en je helpen begrijpen? Maar dat was mijn gedachtegang, ik ben niet doof, ik heb geen eigen ervaring. Dus ik zocht het op in de Engelse tekst.

"but lipreading is hard to begin with, even when combined with what I'm able to hear"

Daar staat dus dat het sowieso moeilijk is, zélfs als hij het combineert met wat hij kan horen. Nog blijft het moeilijk. Het is niet correct vertaald en dat vind ik toch wel jammer. Dit schetst gewoon het verkeerde beeld. Veel mensen weten niets/amper van doofheid. En die halen hun kennis uit boeken als deze. Dan is het erg jammer als ze met een vertekende waarheid weglopen…

Gebarentaal

Ryder en Willa communiceren voornamelijk via berichtjes, maar af en toe wordt er gebruik gemaakt van gebarentaal. ASL. In de Engelse tekst werd het gebaar omschreven, zodat de lezer snapt wat er gaande is. Deze omschrijving is letterlijk vertaald. Ook het woord is net als alle andere woorden, vertaald. Klein probleempje… Nederlandse Gebarentaal (NGT) maakt gebruik van andere gebaren dan het Amerikaanse. En de Vlaamse gebarentaal is ook net weer anders met bepaalde woorden. Nu klopt de omschrijving van het gebaar dus niet meer met het woord… Of beter gezegd, het gebaar past niet meer bij het woord.

Ik had graag gezien dat het Engelse woord behouden was. Want de omschrijving omzetten zodat het klopt bij het Nederlandse gebaar is niet logisch, ze zijn immers in Amerika dus zullen geen NGT gebruiken.

Nou kun je denken, nou en? Zo’n probleem is dat toch niet? Mensen snappen het heus wel. Maar gebarentaal is naast een taal, ook een groot deel van de Dovencultuur. En dat is iets wat je met veel respect moet behandelen en zorgvuldig in moet zijn.

Nuance verschillen

Naast echte fouten, waren er ook een hoop nuanceverschillen. Dingen die beter hadden gekund.

Gehoorverlies/slechthorend vs. doofheid

Waar in de originele tekst op veel plekken deafness stond, werd dit in het Nederlands omschreven als gehoorverlies of slechthorend. En al is dit niet persé incorrect — Ryder heeft immers gehoorverlies — er had prima doofheid met een kleine d kunnen staan. (Doof met hoofdletter D betekent dat iemand zich identificeert met de Dovencultuur. En dat is bij Ryder niet het geval, vandaar de kleine letter.)

Waarom ik het noem? Het is een verschil in focus. Focussen op wat je hebt verloren, je gehoor. Of doofheid gebruiken, en daarmee de focus op zijn nieuwe leven leggen, in plaats van hoe het wás.

Een keer zegt Ryder: deafness changed me. En dit werd vertaald als: mijn gehoorverlies heeft me veranderd. En ook al klopt het, het klopt ook weer niet. Je kunt dit namelijk verschillend uitleggen. Als je zegt dat zijn gehoorverlies hem heeft veranderd ligt de focus heel erg op het verlies op zich. Maar als je zegt dat doofheid hem heeft veranderd, ligt de focus meer op de consequenties die de doofheid met zich meebrengen. Een belangrijk nuanceverschil die behoorlijk uitmaakt als je naar Ryder’s character arc kijkt (en waar hij was in zijn reis toen hij die uitspraak in het boek deed).

Doof/doof

Willa kent wat ASL omdat ze in het verleden op de zevenjarig Lola paste. Lola is Doof en communiceert volledig via ASL. En ja, in de Engelse tekst stond Doof met hoofdletter. Helaas werd dit niet overgenomen in de vertaling, daar staat het met een kleine letter. En dat vind ik gewoon jammer, een slordige fout die makkelijk voorkomen had kunnen worden.

Toegankelijkheid en weglatingen

Willa noemde Ryder een keer een bossy hard-of-hearing lumberjack, maar in de vertaling stond: de houthakkerlul is bazig, rechtdoorzee.

Zijn slechthorendheid werd hier weggelaten. En ik snap niet waarom die keus is gemaakt.

Chloe Liese vindt toegankelijkheid, gelijkheid en goede representatie erg belangrijk. Dat zie je naast de grote dingen als de herschrijf van dit boek en de identiteit van haar personages, ook terug in kleine dingen. Zo was Willa een keer laat voor de les en kwam ze de collegezaal binnenstormen. En in de Engelse tekst stond dat ze de helling af kwam rennen. Maar dit is gewoon genegeerd in het Nederlands. En dat vind ik zo jammer! Het zijn juist de kleine dingen die iemand een welkom en geaccepteerd gevoel geven. Wetende dat ik die zaal in zou kunnen, dat ik die les zou kunnen volgen. Dat is fijn. Ik snap niet waarom het niet is overgenomen in de Nederlandse vertaling… Het is geen ramp ofzo, (haha, no pun intended) maar wel erg jammer. 

Validist

Shaming ableist werd vertaald als ‘iemand die andere mensen bespot’. Niet persé incorrect. Maar het was beter geweest als het woord validist gewoon werd gebruikt. Niet iedereen zal het woord kennen, maar een snelle google search en je weet wat het betekent. En met een beetje geluk leren mensen gelijk dat sommige dingen dus validistisch zijn en ze die beter niet kunnen zeggen, haha!

Waaróm

“When I lost most of my hearing, I pulled away from the things that I no longer knew how to relate to” werd vertaald als

“toen ik mijn gehoor verloor, sloot ik mij af van veel dingen waarvan ik eerst hield”.

In het Nederlands is niet duidelijk waarom Ryder zich afsloot. Het lijkt haast alsof hij het niet meer leuk vond of dat zijn gehoorverlies het onmogelijk maakte. Maar je snapt niet waaróm. Terwijl het in de Engelse tekst duidelijk vermeld wordt. Hij houdt nog steeds van die dingen, hij weet alleen niet hoe hij er mee om moet gaan nu hij zijn gehoor grotendeels is verloren, dus gaat hij ze uit de weg. Ergens niet meer van houden, of niet meer weten HOE. Dat vind ik toch wel een belangrijk verschil. En ook eentje die inzicht geeft in Ryder’s character arc...

Afsluiting

Zo. Een hele lijst met punten. Allemaal dingen die niet hadden gehoeven, en waarvan ik hoop dat ze in de toekomst niet weer gebeuren.  Maar als ik al die dingen negeer, dan was dit boek werkelijk waar fantastisch. En ook al kan ik niks zeggen over de authenticiteit van de doofheid representatie, de gesprekken rondom disability in het algemeen waren fantastisch. Met zo veel zorg geschreven. Ze raakten me echt. Ik voelde me zo gezien!

Chloe Liese is gelijk een van mijn favoriete schrijvers geworden. Ik heb een paar dagen later in één zit het volgende boek in de serie gelezen; het wachten waard. En die vond ik misschien zelfs nóg mooier. Die recensie lees je binnenkort.

Conclusie

Jij en ik is een fantastisch verhaal met emotionele diepgang. De personages vond ik super goed uitgewerkt, de verhaallijn pakkend. Het maakte gebruik van tropes maar bleef helemaal eigen. Chloe Liese is een van mijn favoriete auteurs geworden. Helaas zijn er in de vertaling dingen mis gegaan waardoor de disability representatie minder goed leek, maar de originele tekst is uitstekend, daar is geen spoortje validisme te bekennen.

Als je je bewust bent van de validistische vertaalfouten, raad ik je dit boek absoluut aan. De hype rond de Bergman brother-serie is volledig terecht. Chloe Liese is een woordenkunstenaar en weet echt een emotionele snaar te raken.

* Van dit boek heb ik een recensie-exemplaar ontvangen. Dit beïnvloedt mijn mening niet.