Recensie: Toverslag - Elle McNicoll
Vertaald door Margaretha van Andel
Het verhaal
Edinburgh is een wereld vol magische schepsels: elfen, feeën, waterwezens, noem maar op. Alleen niemand kan ze zien… behalve Ramya Knox.
Als haar grootvader is gestorven, ontdekt Ramya dat ze een oude gave heeft, een familiegeheim waarover niet gesproken wordt. Er gaat een wereld van spreuken en magie voor haar open. Ze gaat op pad om de waarheid te ontdekken over het Verborgen Volk. Maar de woorden van haar grootvader achtervolgen haar: ‘Kijk uit voor de Sirenen.’
Mijn leeservaring
Ik hou van dit boek. Ik hou van de representatie. Own-Voices dyspraxie?!! AMAZING!
De neurodivergentie representatie in dit boek was echt ontzettend goed. Helaas zijn er in de vertaling wat dingetjes mis gegaan. Eentje is gewoon gedateerd..de ander maakte dat de scene een stuk minder impact had. Ik zal het je uitleggen en vertellen hoe het beter had gekund!
Schrijven vs. typen
Bij dyspraxie heb je onder andere een slechte motoriek. Ramya's handschrift is bijvoorbeeld belabberd. En school vindt dat ze daar flink mee moet oefenen, zodat haar handschrift beter leesbaar wordt. Ramya vind het vervelend. Ze willen haar iets opleggen. Ze weet dat haar handschrift nooit goed zal worden. En dat is niet omdat ze geen hoop heeft of geen vertrouwen. Het is gewoon de realiteit want zo zit ze in elkaar. Met dyspraxie zal haar handschrift nooit goed worden. En dat is ook geen enkel probleem. Want als ze van school af is gebruikt ze gewoon een laptop. De wereld is tegenwoordig zo dat je niet meer met de hand hoeft te schrijven! Van school uit is dit eigenlijk behoorlijk validistisch. Ze ontkennen de realiteit en proberen Ramya 'normaal' te laten worden. Te zorgen dat ze meer op neurotypische mensen lijkt. Maar dat wil Rayma helemaal niet. Ze is blij met wie ze is, hoe ze is. En dat was zo fijn! Ze weet wat ze kan en wat niet. En ze probeert juist oplossingen te vinden om zo goed mogelijk mee te kunnen draaien met de rest. Ze smeekt school of ze niet een laptop kan krijgen zodat ze niet haar tijd hoeft verspillen aan al dit nutteloze geoefen. Maar school houdt vol, wil er niks van horen en ze krijgt een "occupational therapist" toegewezen.
Ergotherapie
In het Nederlands noemen we een "occupational therapist" een "ergotherapeut". Helaas stond er in het boek "bezigheidstherapeut". Deze term is verouderd en neerbuigend.
Ergotherapie is zo veel meer dan oefenen of iemand bezig houden. Vroeger werd er enorm op neergekeken, neerbuigend en minachtend over gedaan. Vandaar de naam bezigheidstherapie of oefentherapie. Maar tegenwoordig wordt de term ergotherapie gebruikt. En dat is helemaal terecht. Want een ergotherapeut is zo veel meer dan wat die oude termen schetsen.
De Schijn
Het fantasy/magie element vond ik zo ontzettend leuk gedaan. Ook de omslag past er helemaal bij. Ramya kan als een van de weinigen door De Schijn heen kijken. Ze ziet mensen/wezens voor wie/wat ze echt zijn. In dit geval was het een magisch iets. Ze ziet dat een vampier een vampier is bijvoorbeeld. Waar anderen een normaal persoon zien, kan zij de vampierige kenmerken zien zitten!
Maar wat ik zo leuk vond, is dat neurodivergente mensen in de echte wereld vaak door de schijn kunnen kijken die mensen hooghouden. Wij voelen dingen aan. Weten of iemand eerlijk is of iets verbergt. En dat is waar Elle McNicoll een magische twist aan heeft gegeven. Daarbij zijn we minder makkelijk te manipuleren en volgen we bevelen minder makkelijk op. En dat zien we ook terug in het verhaal. Hoe en wat zal ik niet verklappen, dat moet je maar lekker zelf in het boek lezen!
Special needs
In het verhaal zitten tenminste twee hele krachtige scènes. Nou ja, ze zouden heel krachtig zijn geweest als de juiste bewoording was gebruikt! Ramya zit in een klasje voor "kinderen met een beperking". Ramya heeft een hekel aan dat woord. Beperking. Ze heeft helemaal geen beperking, denkt ze.
En ik keek hier een beetje raar van op. Het woord beperking wordt hier in enorm negatief daglicht gesteld. Dus ik heb vergeleken met de Engelse tekst. En mijn vermoedens waren juist. In de originele tekst stond 'additional needs' of 'special needs'! En dan is het ineens allemaal logisch.
In het Nederlands worden handicap en beperking over het algemeen neutraal gebruikt. Sommige mensen hebben een voorkeur of afkeur voor een bepaald woord. Maar over het algemeen zijn deze twee woorden juist goed om te gebruiken. Waar in de Engelse tekst "special needs" staat, had in het Nederlands beter "speciale behoeften" kunnen staan.
'Zelfs in de groep voor kinderen met speciale behoeftes kan ze het amper bijbenen.' [...] 'Speciale behoeften?' zeg ik, zorgvuldig mijn woorden kiezend. 'Ik ben dyspractisch. En fantastisch! Ik heb helemaal geen speciale behoeften, die heeft niemand hier. Het zijn labeltjes. Labeltjes die ze op kinderen plakken omdat ze niet in jullie kleurloze hokjes passen. Jammer genoeg zijn we in de minderheid en jullie in de meerderheid, dat is een beetje pech. Als het andersom was geweest zouden wíj misschien ook allerlei flutdiagnoses uit onze hoge hoed toveren.'"
Deze krachtige minitoespraak van Ramya laat goed zien hoe zij er over denkt. En dit is wat veel neurodivergente mensen voelen. Alleen omdat onze hersenen anders werken en we dingen soms op een andere manier moet doen hebben we nog geen speciale behoeften. Een speciale behoefte is dat je alleen een drol wil draaien als je op een gouden wc-pot zit. Niet dat je een laptop gebruikt omdat je slecht kan schrijven. Dat is gewoon een basic iets zodat je kan communiceren, net als de rest. "Speciale behoefte" doet het klinken alsof we allemaal onredelijke eisen hebben. In plaats van heel normale aanpassingen zodat we op hetzelfde niveau kunnen functioneren als andere mensen. (En waar niemand last van heeft).
Waar ik speciale behoefte heb onderstreept in de quote, staat nu in de vertaling steeds beperking.. En beperking is niet perse een negatief woord. Door deze woordkeus was Ramya's toespraak een stuk minder krachtig en kwam de boodschap veel minder over. Juist omdat beperking een deel van iemands identiteit kan zijn, voelt het verkeerd om het in zulk negatief daglicht te stellen.
Wordt de term "speciale behoeften" in Nederland gebruikt?
De mensen die special needs/speciale behoeften gebruiken zijn voornamelijk witte moeders en school/dagopvang personeel die het woord handicap niet in de mond durven nemen. Die het woord handicap te erg vinden klinken, te naar. Maar handicap is een neutraal woord, en een identiteit. "Handicap" en "beperking" zijn de Nederlandse woorden voor "disability" en geeft het tegenovergestelde gevoel van 'special needs'.
Daarom komt het voor mij erg raar over dat er in het boek 'beperking' stond waar in de originele tekst werd gesproken over "special needs" of "additional needs". Ik hoop dan ook dat dit in de herdruk wordt aangepast!
Conclusie
'Toverslag' is echt een ontzettend goed verhaal. De dyspraxie representatie voelde heel natuurlijk. Het was een onderdeel van wie Ramya was, want hoe kan het dat niet zijn? Maar ze was een compleet personage. Goed ontwikkeld. De verhaallijn was spannend en de Schijn vond ik heerlijk creatief. Ik hou van de boodschap van dit verhaal en ben heel benieuwd naar het vervolg! Klein minpunt waren de twee vertaalfouten. Maar ik hoop dat deze in de herdruk worden aangepast.
* Van dit boek heb ik een recensie-exemplaar ontvangen. Dit beïnvloedt mijn mening niet.
Maak jouw eigen website met JouwWeb