Met illustraties van Hugo van Look

Validistische saviour trope

Ik weet haast wel zeker dat het allemaal goed bedoeld was, dat Paul van Loon geen kwaad in de zin had. Maar dat neemt niet weg dat dit boek bomvol validisme zit... Het had zo leuk kunnen zijn, maar helaas werden er veel stereotypen in stand gehouden en was er sprake van de saviour trope... In deze blog leg ik uit wat er mis is gegaan en hoe het beter had gekund!

Dit is een own-voices review, ik gebruik zelf ook een rolstoel. En om de situatie echt goed uit te leggen zal ik wat dingen moeten spoileren. Maar dat is niet anders. Het is te belangrijk om deze dingen te bespreken!

Content warning:

Het verhaal

Nu in speciale feesteditie met glow in the dark-effecten op de cover!

Geesten, geraamten en donkere schaduwen… Wat doen zij in het Weerwolvenbos? Dolfje Weerwolfje kan zijn ogen niet geloven. Het lijkt wel een Griezelnacht!

En wie is Ginder Geestenjager, met zijn koets van vuur en zijn knallende zweep? Hij jaagt op griezelwezens… dus ook op weerwolven! Zijn Dolfje en zijn weerwolfvrienden nog wel veilig?
En waar komt die jongen in die rolstoel vandaan?

Mijn leeservaring

In december 2021 las ik de oude editie van GriezelWielen en er waren een paar dingen waar ik me aan stoorde. Ik wist dat er een nieuwe editie zou worden uitgegeven en was benieuwd of alleen de omslag of ook het verhaal was aangepast.  Tot mijn spijt moet ik meedelen dat ook de nieuwe editie zeer schadelijke representatie bevat.

Inspiratie

In het nawoord vertelt Paul over zijn inspiratie voor dit boek. Tijdens een van zijn theatershows kwam er een meisje in een rolstoel naar hem toe met de simpele vraag: "Bestaan er ook weerwolven in rolstoelen? En zou Dolfje een keer een avontuur kunnen beleven waarin een rolstoel een rol speelt? Dat zou ik heel vet vinden!" Hij beloofde er over na te denken en vergat het al snel omdat hij bezig was met andere boeken. Uiteindelijk herinnerde hij zich het gesprek en ontstond dit boek. In de oude editie stond: "Misschien leest het meisje in de rolstoel dit ook een keer en herkent zij zichzelf erin. Misschien ook niet." In de nieuwe editie blijkt dat ze het meisje hebben gevonden en staat er achterin het boek een foto van Paul en Romy terwijl hij haar het eerste exemplaar van GriezelWielen overhandigt tijdens de presentatie in 2017.

Paul heeft uiteindelijk een boek geschreven over een jongetje in een rolstoel die een weerwolf wordt. En dat lijkt misschien prima, maar de manier waarop is problematisch. Het had goed kunnen gaan als:

1. De jongen al een weerwolf was 
2. Hij per ongeluk werd gebeten (zoals bij Noura, maar dan bevind je je al op heel glad ijs!)

Saviour trope

Ik heb online heel wat recensies gelezen over GriezelWielen, en als ze Rolfje's aanwezigheid al erkenden dan was het in deze context: "Ooh wat goed van Dolfje dat hij Rolfje helpt. Wat aardig van hem, echt top."

En dat is precies wat er in dit boek misgaat. Dolfje Weerwolfje wordt op een voetstuk geplaatst omdat hij praat met een jongen in een rolstoel. Hij doet aardig tegen hem. En verandert hem in een weerwolf (zonder dat Rolfje hiermee kan instemmen). Nee, nee en nog eens nee. Dit boek maakt gebruik van de saviour trope. Meestal zien we dit als wit persoon die een zwart persoon redt. Maar het kan ook met betrekking tot disability. En bah, wat heb ik daar toch een hekel aan.

Rolfje heeft een ziekte waardoor hij niet kan lopen en heel snel zijn botten breekt. Het gaat heel slecht met zijn gezondheid en hij wordt opgenomen in het ziekenhuis. Rolfje's vader kan niet elke dag op bezoek komen omdat hij het te druk heeft met werken. (Ik snap dat je het financieel soms niet kan opbrengen om verlof te nemen, maar dan ga je toch heen op het moment dat je vrij bent. Want je wil bij je kind te zijn?! Ouders mogen 24/7 bijhun kinderen zijn. Voor hen gelden de bezoekuren niet.) Dolfje en Noura gaan daarom bij Rolfje op bezoek. En op dat moment besluit Dolfje dat hij Rolfje wil helpen. Later gaat hij terug, midden in de nacht, om Rolfje te bijten. En er staat niet duidelijk vermeld of Rolfje wakker was en toestemming kon geven, maar het leek voor mij of hij gewoon sliep.

Deze post op tumblr legt uit waarom de abled saviour trope een probleem is en hoe je hem herkent.

Goede daad of validisme?

Rolfje verandert dus in een weerwolf. En dat klinkt misschien leuk. Maar de reden waarom is zwaar problematisch. Later legt Dolfje uit waarom hij hem heeft gebeten: 

Voor de mensen die nog niet snappen waarom dit zo problematisch is; deze redenering geeft aan dat je alleen gelukkig en blij kan zijn als je kan lopen, springen, boompje klimmen. En daar is natuurlijk niks van waar. Ja, Rolfje breekt snel botten en kan niet lopen. Ja, dat is lastig. Maar dat betekent niet dat hij dús ongelukkig is?! En natuurlijk zou hij graag mee willen doen met andere kinderen. Maar de oplossing is niet dat hij moet kunnen lopen. De oplossing is o.a. toegankelijke speeltuinen zodat rolstoelgebruikers ook op de toestellen kunnen spelen en meedoen met de rest. (En natuurlijk het ontmantelen van alle validistische denkbeelden.)

Dolfje schaamt zich dat hij weer iemand heeft gebeten. Hij had beloofd het nooit meer te doen. Maar Dolfje's vader zegt dat hij zich niet hoeft schamen, dat hij een goede daad heeft gedaan. Maar is het wel een goede daad om iemand te redden die niet perse gered hoeft of wil worden? Of is het een beslissing vanuit validistische denkpatronen en je eigen ongemakkelijkheid met iemands handicap? 

Rolstoel Rolfje

Rolfje vindt zijn stoel best cool omdat hij er veel avonturen in kan beleven (noemt het zelfs zijn lolstoel). Doordat hij vaak in het ziekenhuis ligt heeft hij geen vrienden en dat vindt hij wel lastig. Maar hij probeert er het beste van te maken en zoekt de leuke dingen op. Zo haalt hij grappen uit met het ziekenhuispersoneel, laat hij zijn vader schrikken en gaat hij lekker buitenspelen in zijn rolstoel.

Op meerdere plekken benadrukt Rolfje dat hij niet zielig is. En ik ben blij dat Paul van Loon die boodschap wilde overbrengen. Maar het wordt compleet overschaduwd door alle validisme. Zo wordt Rolfje constant met meelijwekkende en kleinerende woorden omschreven. Dit gebeurt niet bij de andere personages. Hieronder een voorbeeld, let op alle verkleinwoorden en omschrijvingen (en er waren veel en veel meer zinnen zoals dit)

Rolfje's vader

Wanneer de drie kids elkaar voor het eerst ontmoeten is Rolfje gevallen. Zijn remmen waren gebroken en zijn rolstoel op hol geslagen. Dolfje en Noura bieden hulp aan en brengen hem veilig thuis. Daar ontmoeten ze Rolfje's vader.

Ik dacht, yes, Rolfje's vader spreekt hem tegen; dat je zulke dingen niet moet zeggen. Want alleen omdat je niet kan lopen betekent niet dat je mislukt bent! En toen kwam die laatste zin er achter aan...

Je moet gerepareerd worden?! PARDON?!!! Er is zo ontzettend veel fout aan die uitspraak. En dan komt de grootheidswaan om te zeggen dat het hém zal lukken er nog overheen. Is hij een arts? Nee. Een godheid? Nope. Hij is een reparatieman. Hij creëert en repareert robotjes, koffiezetapparaten, etc. Een mens kun je niet "repareren". En dat is overigens ook nergens voor nodig. Rolfje mag dan snel botten breken maar dat betekent niet dat hij stuk is. Rolfje is een blij kind. Hij heeft lol. En ja, hij moet vaak naar het ziekenhuis en dat is soms best lastig en vervelend. Maar dat betekent niet dat zijn leven minder waarde heeft of hij minderwaardig is.

Rolfje saves the day

In het verhaal worden Dolfje en zijn vrienden opgejaagd door Ginder Geestenjager. Daarnaast zijn er allemaal griezelwezens zoals spoken en een slangenheks. Het lijkt er op dat de slechteriken zullen winnen. En dan is daar ineens Rolfje. Met zijn vaders uitvinding in de hand verjaagt hij alle monsters. Iedereen is gered!